Trybunał Konstytucyjny ocenił przepisy dotyczące wykonywania kontaktów

Po niedawnych uchwałach Sądu Najwyższego, których przedmiotem stała się wykładnia przepisów art. 598¹⁵ k.p.c. i nast., tj. uchwały z dnia 13.04.2022 r., sygn. akt III CZP 76/22 oraz uchwały z dnia 28.04.2022 r., sygn.. akt III CZP 87/22, zagadnienie wykonywania kontaktów stało się przedmiotem wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego.  

Wyrokiem z dnia 22.06.2022 r. Trybunał Konstytucyjny w sprawie SK 3/20 orzekł, że:

przepis art. 598¹⁶ § 1 k.p.c. w zw. z art. 598¹⁵ § 1 k.p.c. w zakresie, w jakim obejmuje sytuacje, w których niewłaściwe wykonywanie lub niewykonywanie obowiązków związane jest z zachowaniem dziecka, niewywołanym przez osobę, pod której pieczą dziecko to się znajduje, są niezgodne z art. 48 ust. 1 zdanie drugie oraz art. 72 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

Zagadnienie, którym zajmował się Trybunał sprowadza się w istocie do rozstrzygnięcia kwestii znaczenia sprzeciwu dziecka w kontekście egzekwowania kontaktów przez rodzica uprawnionego do ich realizacji. Przymusowe wykonywanie kontaktów opiera się na zasadzie nakazywania zapłaty kwoty pieniężnej ustalonej przez sąd na rodzica sprawującego pieczę nad dzieckiem. Jest to swoistego rodzaju sankcja finansowa, która ma odstraszać rodzica sprawującego pieczę od utrudniania utrzymywania kontaktów dziecka z drugim rodzicem. Zdaniem Trybunału, rodzic ten nie może ponosić odpowiedzialności za niechęć dziecka do kontaktów, o ile sam jej nie wywołał.

Ocena i konsekwencje wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie SK 3/20

 Wydane rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego należy ocenić bardzo krytycznie.

Trzeba podnieść, że omawiany wyrok wychodzi z błędnego założenia, że wola dziecka powinna być brana pod uwagę przez sąd w trakcie postępowania o wykonywanie kontaktów. Z tym nie sposób się zgodzić. Celem postępowania o egzekucję kontaktów jest to, aby rodzice wykonywali prawomocne postanowienie sądu w przedmiocie kontaktów z dzieckiem. Postępowanie toczące się w oparciu o przepisy art. 598¹⁵ § 1 k.p.c. i nast. jest postępowaniem sui generis rozpoznawczym, jednak obejmującym wyłącznie fazę wykonawczą, co wielokrotnie podkreślał Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach. Natomiast sposób utrzymywania kontaktów, ich częstotliwość oraz forma, a przy tym okoliczności t.j. sprzeciw dziecka wobec spotkań z rodzicem, jego przyczyny i wpływ ze strony drugiego rodzica to kwestie, które są przedmiotem ustaleń sądu w ramach procesu o uregulowanie kontaktów. W ramach wymienionego postępowania sąd wnikliwie bada zarówno więź i relacje rodziców z dzieckiem, dotychczasowy sposób utrzymywania kontaktów oraz ewentualne przeszkody w ich utrzymywaniu. Sąd w toku sprawy o ustalenie kontaktów ma możliwość wsłuchania się w zdanie dziecka, wyjaśnienia przyczyn jego oporów przed kontaktem i uwzględnienia jego woli. W praktyce sądy opiekuńcze wielokrotnie korzystają z instrumentów, które to umożliwiają czyli z wysłuchania małoletniego (o tym, jak wygląda wysłuchanie pisaliśmy tu- https://praworodzinne.blog/index.php/2020/02/03/w-jaki-sposob-sad-rodzinny-przeprowadza-wysluchanie-dziecka/), jak i badania psychologów oraz pedagogów w Opiniodawczym Zespole Sądowych Specjalistów. Kształt postępowania o ustalenie kontaktów gwarantuje w sposób dostateczny ochronę dobra dziecka, w tym prawa do bycia wysłuchanym oraz wolności jego przekonań. Postępowanie dotyczące ich egzekwowania ma być natomiast instrumentem, który zapewnia realizowanie już zapadłych prawomocnych wyroków. Brak jest uzasadnienia, aby przedmiotem ustaleń Sądu w toku sprawy o egzekucję kontaktów była wola dziecka, a takie konsekwencje spowoduje wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22.06.2022 r.

Jeżeli natomiast sprzeciw dziecka co do odbywania kontaktów pojawia się już po wydaniu postanowienia ustalającego kontakty to właściwą drogą jest ustalanie jego przyczyn w ramach postępowania o zmianę ustalonych kontaktów, w którym dostatecznym gwarantem szybkiej ochrony praw, na które powołał się Trybunał Konstytucyjny będą przepisy o postępowaniu zabezpieczającym.

Wola dziecka nie zawsze zbieżna z jego dobrem

Trzeba równocześnie pamiętać, że nawet konstytucyjne wolności i prawa doznają ograniczeń. Wola dziecka nie zawsze jest zbieżna z jego dobrem. I na tym właśnie opiera się władza rodzicielska jego opiekunów, aby kierować jego postępowaniem w taki sposób, aby jego szeroko pojęte dobro nie doznawało uszczerbku. Nie zawsze będzie to możliwe poprzez bezkrytyczne przyjmowanie zdania dziecka.

Pozycja rodzica, który nie sprawuje bezpośredniej pieczy nad dzieckiem jest i tak trudna. Nie tylko z tego względu, że musi dowieść, że sprzeciw dziecka jest konsekwencją niewłaściwej postawy drugiego z rodziców, ale także z tego powodu, że sprawy o wykonywanie kontaktów już obecnie toczą się zbyt długo. W relacjach rodzic-dziecko już miesiąc rozłąki może wpłynąć na osłabienie więzi, a  co dopiero rok czy dwa. Zdarzają się sprawy, gdy nawet kary pieniężne nie są w stanie doprowadzić do realizowania kontaktów, a instytucje państwowe są bezradne wobec rodziców bezprawnie utrudniających kontakty. Postulaty środowisk rodzicielskich o zmiany w obowiązujących przepisach pozostają bez odzewu ustawodawcy.

Jakie konsekwencje w praktyce?

Nietrudno przewidzieć, że omawiany wyrok Trybunału z dnia 22.06.2022 r. stanie się pretekstem do jeszcze częstszego podnoszenia argumentu sprzeciwu samego dziecka co do odbywania kontaktów. I w takiej sytuacji sądy w toku sprawy o wykonywanie kontaktów będą zmuszone ustalać podłoże sprzeciwu dziecka, a tym samym powielać dowody, które zostały przeprowadzone w sprawie o ustalenie kontaktów. Spowoduje to przewlekłość postępowań o egzekucję kontaktów. Wystarczy nadmienić, że oczekiwanie na badanie w OZSS trwa obecnie od kilku do kilkunastu miesięcy.  Wobec powyższego należy postawić pytanie, czy po orzeczeniu Trybunału obecne instrumenty prawne nie straciły w ogóle racji bytu. Można wyobrazić sobie, że w szeregu spraw, z uwagi na charakter przeprowadzanych dowodów, w ogóle nie dojdzie do wydania rozstrzygnięcia o nakazaniu zapłaty z uwagi na utratę wykonalności egzekwowanego orzeczenia.

Czas pokaże, w jaki sposób ukształtuje się praktyka procedowania w następstwie omawianego wyroku Trybunału.

dwokat Joanna Szewczyk- Stępień

Kancelaria Adwokacka Szczurek Szewczyk- Stępień w Krakowie

Telefon: +48 792 276 360 e-mail: szewczyk-stepien@adwokat-krakow.com

Aby poradzić się w sprawie rodzinnej możemy spotkać się w biurze Kancelarii w Krakowie, ale również w Gorlicach. Wiele konsultacji odbywamy także telefonicznie lub poprzez Whatsapp, dzięki czemu jesteśmy dostępni dla naszych klientów z całej Polski i zagranicy, niezależnie od ich miejsca zamieszkania. Nasi prawnicy specjalizują się w prawie rodzinnym (sprawy o rozwód, kontakty z dziećmi, alimenty, władzę rodzicielską, podział majątku), a także w sprawach przeciwko nieletnim.